Vánddardanbálggisšiltaprošeakta lea loahpahuvvon sihke Romssas ja Finnmárkkus (2013- 2018). Prošeaktaáigodagas addojuvvojedje doarjagat 223 galben- ja merkendoaibmabidjui, mat čađahuvvojedje buot gielddain. Romssa fylkkasuohkan ja Finnmárkku fylkkagielda veahkehedje oktiibuot 6,56 miljovnna kruvnnuin, ja Gjensidigestiftelsen veahkehii 5,48 miljovnnain.

Lea ain vejolaš ohcat doarjaga dáláš vánddardanmáđijaid/-bálgáid/-láhtuid galbemii/merkemii, muhto ohcamušat fertejit ovddiduvvot spealloruhtadoarjjaortnega bokte.   

Romssa ja Finnmárkku spealloruhtadoarjjaortnega gulahallanolmmoš:

Johnni Håndstad
E-poasta: johnni.handstad@tffk.no
Ráđđeaddi, rusttegat
Telefovdna kantuvrras: 77 78 82 27

Gulahallanolmmoš sin várás geat leat ožžon doarjaga Romssa dahje Finnmárkku Vánddardanbálggisšiltaprošeavttas (2013 – 2018):

Eivind Høstmark Borge
E-poasta: eivind.borge@tffk.no
Ráđđeaddi, olgunastin
Tel: 41417339

«Plána olgunastima vánddardangeinnodagaid várás» lea riikkagottálaš prošeakta (2019-2023), masa Dálkkádat- ja birasdepartenmeanta lea dahkan álgaga olgunastima riikkagottálaš doaibmaplána čuovvuleapmin. Birasdirektoráhtta jođiha barggu.

Ulbmil lea ahte nu olu gielddat go vejolaš ráhkadit plánaid olgunastima vánddardangeinnodagaid várás vái álbmot beassá jámma olgunastit. Prošeakta ovddida vánddardangeinnodagaid oktilaš fierpmádagaid plánema, ráhkadeami, galbema ja merkema ja kártiimerkema gielddain.

Plána lea addit visogova bálgáin, vánddardanmáđijain, láhtuin ja geinnodagain mat gielddas leat čuožžovaččat olgunastimii. Dat galgá válddahit dáláš dili ja govvidit doaibmabijuid mat galget áimmahuššat ja gárgedit vánddardangeinnodagaid barggu ulbmiliid mielde. Dát sáhttá mearkkašit ahte šaddet ásahuvvot mohkit, váfistuvvot ahte lagamus vánddardanbálggis ii leat guhkkelis go 500 mehtera ásodatbáikkin eret, láhččojuvvot vejolašvuođat juvlastuoluide dahje vuoruhuvvot ođđa galbemat. Prošeavtta nubbi eará deaŧalaš ulbmil lea ođasmahttit almmolaš kártavuđđosa, nu ahte váldofuopmášupmi giddejuvvo diehtovuđđui Tur- og friluftsruter (vánddardan- ja olgunastinruvttuide, vánddardanruvttuide mat leat galbejuvvon ja merkejuvvon ja main leat máŧasdoallovásttolaččat).

Manne?

Plána olgunastima vánddardangeinnodagaid várás veahkeha ulbmillaččabut stivret ja geavahit bálgáid, vánddardanluottaid, máđijaid ja infrastruktuvrra olgunastimii mii lea gielddas. Dat váfista einnostahttivuođa ja ollislaččat gárggiideami. Olgunastima vánddardangeinnodagaid ja infrastruktuvrra strategalaš plánen sáhtášii buvttihit, ahte olgunastinbuđaldeapmi eatnána, heiveheamit earránit, olgunastinguovllut áimmahuššojuvvojit buorebut ja buot geavaheaddjijoavkkuid vánddardanillu lassána.

Plána olgunastima vánddardangeinnodagaid várás geahpeda areálaid plánet, doarjagiid vuoruhit, ja velá čađahit mearrediđolaš doaibmabijuid mat galget virkkosmahttit doaivvohahtti ulbmiljoavkkuid. Plána sáhtášii veahkehit vihkkehallat beroštusriidduid, surggiideami ja máŧasdoalloovddasvástádusa. Dat sáhttá leat ávkkálaš neavvu bargat galledanhálddašemiin ja veahkehit ollislaččat árvvoštallat geavaheami ja váikkuheami mii laktása luonddugirjáivuhtii, kulturmuittuide, boazodollui jna.

Ođasmahttojuvvon kártavuođus mieldeváikkuha lasihit gieldda dorvvolašvuođa ja gearggusvuođa, ja plána ábuha orrunmoktii, álbmotdearvvasvuhtii ja eallinárvui. Plána maid gártá fylkkagieldda vuođusin go doarjjaruđaid galgá vuoruhit.

Organiseren

Romssa ja Finnmárkku fylkkagielda lea prošeaktavásttolaš fylkkas, ja juolluda ovttas Birasdirektoráhtain doarjjaruđaid bargui.

Fylkka vihtta olgunastinráđi ja Luonddu ja olgunastima forum (LOF) dahket oktan fylkkagielddain guvllolaš prošeaktajoavkku. Vihtta olgunastinráđi doibmet prošeaktakoordináhtorin guovlluineaset, ja ožžot doarjaga fylkkagielddas čuovvulit miellahttogielddaid.

Bargu áŋkorastojuvvo gielddaid siskkabeallai, ja doppe ásahuvvo bargojoavku mas leat gielddabargit ja eaktodáhtolaš joavkkut ja searvvit, ja dárbbu mielde maid mátkeeallima, eanaeaiggádiid jdd, ovddasteaddjit. Buorre searvan lea mearrideaddjin bohtosa bearrái.

Prošeakta álggahuvvui Romssas jagi 2019, ja máŋga gieldda leat juo bures bargamin. Jagi 2020 rájes viiddiduvvui prošeakta Finnmárkui, ja dat lea olles fylkkas vuoruhuvvon nannenduovdda.

Mo?

Gielda mearrida ieš gosa gieldda iežas plánavuogádahkii olgunastima vánddardangeinnodagaid plána gullá. Dát sáhttá rievddadit gieldda dárbbuid, eará plánaoktavuođaid dili jna. mielde.

Birasdirektoráhtta lea ráhkadan bagadallama dán bargui, M-122 I 2019, «Plan for friluftslivets ferdselsårer» («Olgunastima vánddardangeinnodagaid plána»).

Bagadallama sáhttá viežžat Birasdirektoráhta ruovttusiidduin dahje geahččat dáppe

Birasdirektoráhta bagadallan lea huksejuvvon vái sáhttá ráhkadit fáddáplána mas lea áigeválddahus, doaibmabidjooassi ja fáddákárta. Doaibmabidjoplána sáhttá maŋŋil sajáiduhttit eará plánaide váfistan dihtii juridihkalaš ja ekonomalaš čatnašumi, ovdamearkka dihtii valáštallama, olgunastima ja rumašlaš lihkadeami gielddaoassepláni. 

Lea maiddái vejolaš čađahit olgunastima vánddardangeinnodagaid plána njuolga proseassa bokte mas namahuvvon gielddaoasseplána dárkkistuvvo.

Ávkkálaš liŋkkat

Bovdenreive Romssa ja Finnmárkku gielddaide searvat prošektii (PDF, 211 kB) (dárogillii)

Neahttabagadallan (dárogillii)

Bagadallan M-122 I 2019 (dárogillii)

Oppdala gieldda plána – ovdamearka geahččalangielda (dárogillii)

Bagadallan birasseasti heiveheapmái (dárogillii)

Merkengirjjáš (dárogillii)

29 gieldda 39 Romssa ja Finnmárkku gielddas leat kárten ja meroštan iežaset olgunastinguovlluid Birasdirektoráhta bagadallama M98-2013 mielde.

Olgunastinguovlluid kárten ja merošteapmi lea Birasdirektoráhta jođihan riikkagottálaš prošeakta, mii lea áŋkorastojuvvon Stuorradiggedieđáhussii 18 (2015-2016) Olgunastin – Luondu dearvvasvuođa ja eallinárvvu ájan. Prošeaktaáigodat leai 2014-2019, ja fylkkagielddat jođihedje barggu fylkkain. Romssas ja Finnmárkkus leat gielddat, olgunastinráđit ja prošeaktajođiheaddjit doaimmahan kártema. Romssas álggii kártenbargu jagis 2010 juo.

Deaŧalaš váikkuhangaskaoapmi

Olgunastinguovlluid kárten ja merošteapmi lea deaŧalaš gielddalaš váikkuhangaskaoapmi dovddiidahttit, gárgedit ja áimmahuššat areálaid olgunastima dihtii. Kárten nanne diehto- ja máhttovuđđosa, ja lea deaŧalaš areálaplánenneavvu. Dat adnojuvvo maiddái doarjjahálddašeami, olgunastinguovlluid stáhtalaš váfisteami ja prošeavttaid nugo olgunastima vánddardangeinnodagaid plána oktavuođas.  

Gielddat dahke álggahanmearrádusaid ja álggahedje gielddalaš, fágaidrasttideaddji bargojoavkkuid mat barge kárten- ja meroštanproseassain. Olgguldas resursaolbmot ja eaktodáhtolaš searvvit jna. searvaduvvojedje bargui. Olgunastinguovllut šláddjejuvvojedje logi guovlošládjii, ja iešguhtege guovlu meroštuvvui 13 eavttu mielde. Juohke guovlu oaččui ovtta čuovvovaš árvvuin: A hui deaŧalaš olgunastinguovlu, B deaŧalaš olgunastinguovlu ja C logahallojuvvon olgunastinguovlu.

Bohtosat

Olgunastinkárten lea dahkkojuvvon Birasdirektoráhta bagadallama M98-2013 mielde, ja bohtosat leat gávdnamis siiddus naturbase.no kártagearu friluftsliv (olgunastin) vuolde.

Gielddat sehtet jeavddalaččat ođasmahttit ja dárkkistit iežaset diehtoávdnasiid. Birasdirektoráhtta ávžžuha gielddaid ođasmahttit diehtočoahki go bargagohtet gielddaplána areála molsumiin. Dat sihkkarastá ahte dieđut ođasmahttojuvvojit uhcimustá gaskal juohke njealját ja guđát jagi. Máŋga gieldda dárbbašit maid fátmmastit eanet lagasolgunastinguovlluid ja olgunastinguovlluid mearas.

Romssa ja Finnmárkku fylkkagielda, olgunastinráđit ja Luonddu ja olgunastima forum (LOF) Romssas leat álggahan 3-jagi prošeavtta (2020-2022), man ulbmil lea ahte Romssa oahppit leat eambbo ja vuohkkaset vuogi mielde olgoáimmu ovddas skuvlaárgabeaivvis.

Ulbmil lea nannet loaktima, oahppobirrasa ja rumašlaš lihkadeami skuvlla dan bokte ahte buorida skuvllaid olgoáiggi kvaliteahta. Olgoáiggi buorideapmi galgá vuođđuduvvot oahppoplánaide ja diimmut olgun galget lasihuvvot buot jagiáiggiin

Prošeakta vuođđuduvvá Olgunastinráđiid riikkasearvvi pedagogalaš fálaldahkii (dárogillii)

Oahppilis fierpmádat

Buot Romssa 126 vuođđoskuvlla 1.-10. cehkiide fállojuvvo oassálastit nuvttá oahppilis fierpmádahkii man olgunastinráđit jođihit. Dat mielddisbuktá earret eará fierpmádatčoahkkanemiid, kurssaid, gealboloktema ja skuvlla oahppanbáikkiid kártema lagasbirrasis. Fágasuorggit nugo matematihkka ja eŋgelasgiella sáhttet šaddat lunddolaš oassin fiervvás fitnamis, ja dárogieldiibmu sáhttá čuoigga čađahuvvot.

Luondu oahppanarenan

Prošeakta lea vuođđuduvvon riikkagottálaš ulbmilii, ahte luondu galgá eanet geavahuvvot oahppanarenan mánáide ja nuoraide (Stuorradiggedieđáhus olgunastima hárrái 2016), riikkagottálaš juksanmearrái ahte buot 1.-10. ceahki ohppiide galgá juohke beaivvi leat diimmu rumašlaš lihkadeapmi dáláš diibmologu siskkabealde (Stuorradikki mearrádus čakčat 2018), jagi 2020 fágaođastussii ja Romssa guvllolaš plánii olgunastima, fuođđuid ja jávreguliid hárrái 2016-2021.

Viiddis ovttasbargu

Prošeakta báhccáha stuorra áŋgiruššama ja viiddis ovttasbarggu almmolaš ja priváhta surggiid rastá. Seastinbáŋkovuođđudus Seastinbáŋku 1 Davvi-Norga lea dorjon prošeavtta 500 000 kruvnnuin jagi 2020, ja Gjensidigestiftelsen ja Olgunastinráđiid Riikkasearvi leat váldodoarjjafálliiid gaskkas, fylkkagieldda lassin. Eaktodáhtolaš organisašuvnnain lea maid guovddáš rolla gealbohuksema ja buollisearaid bokte geat leat oahppásat lagasguovllus.

Háliidivččetgo oassálastit?

Davvi-Romssa olgunastinráđđi, Jiekŋaáhperittu (Ishavskysten) olgunastinráđđi, Gaska-Romssa olgunastinráđđi ja Gaska-Hålogalátti olgunastinráđđi doaimmahit prošeavtta guovlluineaset. Skuvllat mat beroštuvvet oassálastit, sáhttet váldit njuolga oktavuođa olgunastinráđiiguin. Lea sávahahtti earenoamážit loktet «Oahppan olgoáimmu ovddas» prošeaktaáigodaga ollodagas.

Prošeakta «Oahppan olgun Romssas» álggahuvvui ovdalgo Romssa fylkkasuohkan ja Finnmárkku fylkkagielda ovttastahttojuvvojedje. Finnmárkku olgunastinráđđi bargá maiddái olgoáimmu ovddas oahppamiin ovttas Finnmárkku skuvllaiguin.